Filmfilosofie (5) – antwoorden week 3 en 4
Week 3:
- Om over filmfilosofie te spreken kunnen we ons beperken tot de theorie over film. Echter, filmtheorie is het domein van de filmwetenschappen. Filmfilosofie zou wellicht beter kunnen vertrekken vanuit het idee van Poetics zoals omschreven door Aristoteles. Aristoteles gaat in Poetics op zoek naar de eigenschappen van een Griekse tragedie (toneelstuk). Eigenlijk is er in alle tijden nagedacht over de op dat moment relevante kunstvorm. De vraag is of de film ook een dergelijke analyse zoals Aristoteles in Poetics verdient.
- In paragraaf 9.2.1 wordt een onderscheid gemaakt tussen systematische en historische antwoorden. De vraag naar “Wat is filmfilosofie?” en “Wat is film?” kan vanuit de systematische benadering als volgt worden omschreven: Wat zijn de gemeenschappelijke kenmerken van alle films? Aristoteles doet een poging. Niet zozeer om de gemeenschappelijke kenmerken van de film te omschrijven, maar om uit te werken wat de gemeenschappelijke kenmerken van een Griekse Tragedie zijn. Een film heeft veel dezelfde gemeenschappelijke kenmerken als de Griekse Tragedie.
De vraag blijft echter: 1. Is het voldoende om via een systematische analyse van het begrip film a. helder te krijgen wat film is om vervolgens b. helder te krijgen waar filmfilosofie zich op moet richten?
De systematische benadering lijkt, ook in lijn met paragraaf 9.2, niet geheel toereikend te zijn. Zoals op pagina 220 van het boek, alinea 2 staat: “Het lijkt niet gemakkelijk om een kenmerk te vinden dat alle kunstwerken gemeen hebben en dat maakt dat kunst kunst is”. Dit geldt wellicht ook voor film(kunst).
De historische benadering biedt wellicht een uitkomst. Hoe heeft het begrip van kunst zich ontwikkeld door de eeuwen heen van Techne richting Esthetica? Door deze vraag te stellen krijgen we inzicht in de ontwikkeling van het begrip kunst. De vraag is dan: Hoe heeft de film zich door de eeuwen heen ontwikkeld? Op deze manier krijgen we misschien inzichtelijk wat film(kunst) is of betekent voor mensen door de tijd heen. - Waarom moet Poetics niet gezien worden als een theorie over kunst, maar meer als een analyse van een Griekse tragedie? Wat is het verschil? (Minuut 2:35)
Poetics houdt zich niet bezig met de hoe-vraag. Een theorie naar hoe je het beste een Griekse Tragedie kunt uitwerken? Poetics is slechts een uiteenzetting van de kenmerken van een Griekse Tragedie. - In minuut 3 stelt Aristoteles: “Tragedy is an imitation of an action that is admirable, complete and possesses magnitude; in language made pleasurable… performed by actors, not through narration, effecting through pity and feat the purification of such emotions”. Hoe zou Plato reageren op het waarheidsgehalte van de tragedie? Plato zou de imitatie van een werkelijke actie zien als een imitatie van een imitatie. De werkelijke actie is al een imitatie van het zuivere idee en dan wordt deze imitatie ook nog eens in een tragedie geïmiteerd.
- Wat zijn de zes componenten van een tragedie? (minuut 3:22).
1. Plot, 2. Karakters, 3. Het denken/retorica, 4. Melodie/lied, 5. Medium (wijze van zeggen), 6. Schouwspel - Waarom is het plot het belangrijkste? En wat wordt bedoeld met de universaliteit van een plot? Een plot is de ziel van de tragedie en moet samenvallen met het begin, middenstuk en het einde van de tragedie. Ook moet het plot makkelijk te onthouden zijn, overtuigend worden uitgedragen en een onverwacht/aangrijpend verloop hebben. Het lijden is hierin veelal belangrijk.
- Aan welke vijf karaktereigenschappen moet een acteur voldoen? (minuut 4:44).
- Goed karakter
- Sympathiek
- Hoge status
- Consistent
- (Niet) Perfect
- Wat is het probleem, volgens Plato, wanneer een filmregisseur met de vier karaktereigenschappen in de hand een filmscript gaat uitwerken? Denk aan het risico van imitatie en reproductie. De film wordt dan een imitatie van het Goddelijke en zuivere idee en doet daarmee de waarheid geweld aan.
- Neem een eigen film en leg uit wat het idee of de gedachte achter de film zou kunnen zijn. Wat is het alom verbindende idee achter de film? Als er een universeel en alom verbindend idee achter te film zit, representeert de film dan niet een bepaalde, universele vorm van wijsheid/waarheid? In hoeverre kan film met een universeel achterliggend idee, bijdragen aan filosofie?
Hier gaat het om het universele, het zuivere idee van de film. In hoeverre “helpt” de film bij het zoeken naar het zuivere idee? - Wat wordt bedoeld met “diction” (eigenschap nummer 4)? In hoeverre is taal bepalend in een film?
Een verhaal hoeft niet alleen maar in gesproken taal overgebracht te worden. De “wijze van zeggen” staat nog niet vast voor de film en daarmee ligt de vraag naar wat de film is ook nog open. - Taal kan op verschillende manieren gebruikt worden volgens Aristoteles. Denk hierbij aan een versje, ritme, rijm, lange of korte vertellingen, platte taal, etc. Bekijk minuut 5:42 en reflecteer op een zelfgekozen film en leg uit hoe de taal in deze film wordt gebruikt. Eigen mening
De vijfde eigenschap is melodie. Melodie is meer dan alleen muziek. Melodie gaat ook over het ritme van de dialoog, het geluid van bepaalde handelingen (zoals een oorlog) en de muziek. Neem twee films in gedachte. Luister naar het ritme van de dialogen, het geluid van bepaalde handelingen en naar de muziek. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten? Probeer twee totaal verschillende films te analyseren. (Bijvoorbeeld een film als Stalker enerzijds en Avengers anderzijds)
De dialogen van beide films zijn heel verschillend. Met name de tijd en de lengte van de dialogen verschillen. De dialogen in de film Stalker zijn langer en uitvoeriger dan bij Avengers.
- Doe hetzelfde voor de beelden/visuele elementen (punt 6. Spectacle (schouwspel), min. 6.25). Denk hierbij aan de kostuums, filmset, licht en beweging in beide films. Bij Avengers worden er talloze kostuums geïmiteerd. De set verandert ook voortdurend en er wordt veel gebruik gemaakt van digitale middelen. De beelden bewegen ook veel sneller.
- Wat is volgens jou belangrijker voor een film? Een universeel plot of het geluid en het spectakel (het beeld/schouwspel). Eigen mening… Echter, ik denk dat een goed verhaal altijd overeind blijft en blijft boeien.
Het PLOT:
- Wat wordt bedoeld met het begrip “Catharsis”? Verwerk in je antwoord de begrippen medelijden en angst (minuut 7:00).
Catharsis staat bij de oude Grieken voor emotionele zuivering. Een film, of kunst kan een emotioneel zuiverende werking hebben. Het confronteert de innerlijke angsten en ellende en deze confrontatie kan “louterend” en zuiverend werken. Daarna ben je van je emoties verlost. Je hebt ze d.m.v. de Griekse Tragedie geuit, waardoor ze niet alleen meer van jezelf zijn. - Noem twee voorbeelden uit het eigen leven waarbij er sprake is van Catharsis.
De massale rouw tijdens de herdenkingsdienst van mensen zoals prinses Diana en Andre Hazes. Massaal gingen mensen huilen… niet zozeer omdat ze treuren om de dood van iemand die slechts enkelen echt gekend hebben, maar omdat ze vol met emoties zitten uit het eigen leven die via de herdenking ruimte krijgen om geuit te worden. Ontroering en geraakt kunnen worden lijken hierin essentiële punten. - Waar staat “Hamartia” voor? Waarom is Hamartia heel erg belangrijk en waaruit bestaat de verantwoordelijkheid? (Minuut 7:25)
Hamartia staat voor de fout die is gemaakt maar waarvoor de hoofdrolspeler wel verantwoordelijk is. Dit maakt dat mensen meegenomen kunnen worden en zich kunnen identificeren en “herkennen” wat het probleem/de fout is. Het universele hierin is wellicht dat niemand perfect is en iedereen fouten maakt. - Leg uit wat herkenning (recognition), momenten van realisatie en herkenning, en de omkering (reversal), momenten waarbij de kijker het idee heeft dat de hoofdrolspeler zich iets realiseert maar dat nog niet doen, inhouden. (Minuut 7:50). Als er iets fout gaat, dan moet deze fout eerst herkend worden om vervolgens te handelen door alles om te keren en de “fout” te herstellen.
- Bekijk een film vanuit de drie eenheden (unities): I. Tijd, II. Plaats en III. Actie (minuut 8:45). Voldoet de film aan de drie eenheden? Hierin verschillen de eigenschappen van de film met die van de Griekse tragedie. In een film is het mogelijk om verschillende tijden samen te laten vallen (flashback, etc.) in een film. Daarnaast kan het decor ook veranderen in een film en tegenwoordig kunnen special effects een rol spelen in de mate waarin de acties worden weergegeven.
- Huge Müsterberg is een van de eerste filosofen die heeft nagedacht over de film als filosofie en het onderscheid tussen film en theater/griekse tragedie. Lees desnoods het hoofdstuk “2. The nature of film”. Volgens Müsterberg onderscheidt de film zich van theater door haar technische mogelijkheden. Denk hierbij aan de factor tijd (flashbacks, close-ups en edits) en de factor plaats (bewegende beelden op verschillende plaatsen). Film kan op een andere manier werelden openen in vergelijking met een theater. Dit zorgt er ook voor dat de film een andere vorm is. Lees paragraaf 9.2.3. In hoeverre is volgens jou de vorm van de film bepalend of we wel of niet over een kunstfilm kunnen praten? En in hoeverre beperkt de vorm van de film het Platoonse streven naar verlichting? De film als kunstvorm heeft hele eigen specifieke kenmerken. Aan de andere kant is niet iedere film een kunstvorm. Zo zou ik mijn telefoonopnames van bezoekjes niet als kunst willen bestempelen. De vorm duidt wellicht niet wat het zuivere idee van een film is. Maar wellicht vorm wel. Vorm is, in tegenstelling tot “de vorm”, een abstract idee, maar zodra we vragen hoe dat abstracte idee er dan uitziet, verliest het ook weer haar zuiverheid want dat dwingt om een concrete vorm te omschrijven en deze omschrijving met eigenschappen is dan weer “een vorm van film” (imitatie) van het goddelijke idee “film”.
- In het bovenstaande filmpje wordt aangegeven dat volgens Müsterberg de film zonder een verhaal/plot, slechts een gadget is. Wat wordt hiermee bedoeld? Kan een film nog kunst zijn als het slechts een gadget is? Kunnen gadgets een bijdrage leveren aan filosofie? Een instrumentje, hulpmiddeltje of leuk hebbedingetje. Deze films dragen niet bij aan filosofie. Deze films hebben een bepaalde functie (verkopen/succes behalen, lekker consumeren, etc.). Deze functiegerichtheid van de film is al onzuiver en haalt het streven naar het zuivere idee film onderuit.
De vraag die we ons wel kunnen stellen, is of een bepaalde gadget in zichzelf toch niet iets zuivers aanraakt. In ieder instrument kan toch iets zitten dat uniek en daarmee niet geïmiteerd is. - In minuut 1:34 wordt gesproken over “cinema” als de kunst van de geest en een imitatie van mentale processen. Wat wordt hiermee bedoeld? Is deze imitatie bedrieglijk in het licht van Plato’s allegorie van de Grot? Of wordt hier een andere soort imitatie bedoeld? Enerzijds imiteert de film de geest of probeert de geest in een film zichzelf te reproduceren… Oftewel: de geest maakt iets “Goddelijks” naar haar eigen beeld/idee. De vraag blijft of deze film het Goddelijke is of dat het gewoon weer imitatie is. Maar aan de andere kant, zit er soms iets in de film dat niet te imiteren valt… Iets Goddelijks van de geest, dat niet zozeer bewust in de film is verwerkt. Misschien zien we hierin wel een basis voor filmkunst en film als weg naar waarheid en daarmee filosofie?
- Vanaf minuut 1:44 wordt het verschil tussen theater en film uiteengezet. Reflecteer op een film vanuit de verschillen tussen theater en film? Hoe zie je deze verschillen terug in de film?
Podium: acteurs projecteren emoties + woorden creëren fantasie
Cinema: emoties kunnen worden getriggerd door bepaald acteerwerk en beelden + beelden creëren fantasie.
De vraag hierin luidt of beelden (afspiegelingen van de werkelijkheid), wezenlijk aan iedere film, in staat zijn om emoties te triggeren zoals werkelijke acteurs op een podium dat kunnen doen bij het publiek. - Edits in films zorgen ervoor dat de kijker heen en weer blijft kijken. Kijk eens naar een stukje uit de film Stalker en daarna na een recente actiefilm. Bekijk de snelheid waarmee de beelden wisselen? Welke film heeft de snelste wisseling van beelden?
De snelheid van beelden en edits neemt steeds meer toe. Het idee hierachter is dat hierdoor de aandacht van de kijker toeneemt en de kijker de film makkelijker consumeert. Maar op deze manier wordt er een externe eis aan de film opgelegd (consumptie). - Wat is het effect op de kijker wanneer de beelden snel afwisselen? Wat is de impact van dergelijke edits om de mate waarin de film kan bijdragen aan reflectie, denken en daarmee filosofie? Wanneer de snelheid van elkaar opvolgende beelden niet bepaald wordt door de geest, maar een imitatie is van een regel over de verkoopbaarheid en het stimuleren van consumptie, dan kan deze film wat dat betreft moeilijk bijdragen aan een zuiver idee van film.
- Bekijk het bovenstaande filmpje. Wat is de impact van de close-up? Je ziet de emoties.
- Waarom wordt steeds vaker in moderne films gebruik gemaakt van close-ups zoals in de nieuwe film over Vincent van Gogh (At etenity’s gate): https://www.vulture.com/2018/11/extreme-close-ups-are-defining-the-current-movie-moment.html
Mensen worden wellicht getriggerd door emoties in het gezicht. - Dragen close-ups (en de functie van close-ups) bij aan reflectie, denken en filosofie? Als ze als instrument worden ingezet, dan wordt de film weer iets opgelegd. Wat wel kan is dat de film als film geen kunstvorm is, omdat er veel wordt geïmiteerd (los van dat er altijd wel iets is dat niet geïmiteerd kan worden), maar dat de boodschap van de film wel raakt aan een universeel concept.
- In een film wordt het geheugen, de verbeelding en de emotie hapklaar gemaakt voor de filmconsument. Wat is de impact hiervan op de film als filosofie? Denk ook aan wat eerder is geschreven over de impact van Netflix op de film. Film als product en niet als kunst. Film met voorbedachten rade.
Week 4
- De vraag die we ons zouden kunnen stellen is de vraag naar het zuivere idee van een verhaal of vertelling? Moet er altijd taal aanwezig zijn? Hoe zit dat dan met stomme films (een film waarin niet wordt gesproken)? Is een verhaal een onderdeel van de film als kunst? Kan het verhaal in zichzelf een zuiver idee uitdragen of blijft het via de film altijd een imitatie? Ja, dat kan. Een verhaal is niet afhankelijk van gesproken taal.
- Een zanger als Bob Dylan wint zelfs de Nobelprijs voor de literatuur. Dylan wordt door velen gezien als een verhalenverteller. Hij vertelt over de wereld, de Verenigde Staten, het leven… maar toch zijn het imitaties van de werkelijkheid of niet? Volgens velen spreekt Dylan “the voice of truth” en zoals Dylan zelf zegt: “And the voice of thruth is not a pretty one”. Maar wat is deze waarheid dan? Is dat de letterlijke vertaling van zijn teksten of zit er iets tussen de regels, voorbij het letterlijke verhaal dat grote groepen mensen aanspreekt als waarheid?
Het Goddelijke zou wellicht gevonden kunnen worden tussen de regels. Verschillende mensen worden aangesproken door zijn muziek, maar iedereen interpreteert de teksten verschillend. Wat is dan dat zuivere idee op grond waarop grote groepen mensen de muziek van Dylan waarderen? - Bekijk de bovenstaande (kunst)film van Bill Viola. Is deze film een kunstfilm, waarom wel of niet? In hoeverre draagt deze film bij naar de zoektocht naar het zuivere idee/waarheid? Eigen mening.
- Bekijk het bovenstaande filmpje van de gebroeders Dudok de Wit. Is taal noodzakelijk om een verhaal te vertellen? Is deze korte film kunst? In hoeverre draagt dit filmpje bij aan het zoeken naar het zuivere idee/waarheid?
Eigen mening. - Bekijk de bovenstaande filmpjes. De eerste twee filmpjes hebben geen tekst en wellicht geen plot. Is hier sprake van kunst? Kunnen deze filmpjes iets zeggen over het zoeken naar het zuivere idee/waarheid? Eigen mening.
- Het laatste filmpje gaat over de tv-serie Twin Peaks. Deze serie heeft een verhaal, gesproken tekst en een plot. Echter, het blijft voor velen volstrekt onduidelijk wat het verhaal is. Is dit kunst? Draagt deze serie bij aan een zuiver idee/waarheid? Eigen mening.