Bekijk het filmpje “Durf te denken” over Foucault. Wat wordt bedoeld met het “Einde van de (rationele) mens?”? Verwerk hierin Foucaults voorbeeld van de ui die uit verschillende schillen bestaat maar als zodanig geen kern heeft. Wat de mens is, kent geen kern net zoals de ui. De mens is als het ware gevormd in-de-wereld. En deze schillen staan ook niet vast. Het is dus ook maar zeer de vraag of de mens met behulp van rationaliteit, ordening en structuur gaat vatten wat de mens in de kern (of essentie) is.
De mens wordt gevormd door de structuren (structuralisme) waaraan hij deelneemt zoals taal, geschiedenis, de maatschappij. Foucault analyseert onder andere het gevangeniswezen.
A. Waar staat de filosofische stroming “structuralisme” voor? Het idee dat de samenleving een systeem is met talloze instanties en instellingen en dat dit systeem invloed heeft op de vormen van de mens die in zichzelf geen kern bezit. Dat maakt de essentieloze en kernloze mens tot een makkelijk slachtoffer van de structuur/het systeem.
B.Waaruit bestaat de taal, geschiedenis en de maatschappij van het gevangeniswezen volgens jou? Verwerk in je antwoord “macht en wat er gezegd mag worden” en de taal “als Heideggers huis van het zijn”. George Orwell benoemt in zijn beroemde boek 1984 het begrip “Newspeak”. Newspeak wordt op wikipedia als volgt omschreven: “Newspeak is een fictieve taal in George Orwells roman 1984. Het is een taal die wordt gecreëerd en gecontroleerd door de totalitaire staat als een instrument om de vrijheid van gedachten en concepten die een bedreiging voor het regime vormen (zoals vrijheid, zelfexpressie, individualiteit, en vrede) te beperken. Elke vorm van denken die zou kunnen afwijken van de concepten van de partij wordt beschouwd als thoughtcrime (gedachtemisdaad).” Als, om Heidegger aan te halen, de taal het huis van het Zijn is, en als we dus de wereld bemiddelt via deze taal kunnen waarnemen, dan kunnen we dus de manier van waarnemen van mensen beïnvloeden door de taal aan te passen en bepaalde begrippen zo te gebruiken en op scholen aan te leren dat we de wereld door deze begrippen anders gaan ervaren/zien. Dit is wat er ook in 1984 gebeurt. Newspeak is een gecreëerde taal die al het voor de machthebbers onwenselijke opheft. Op dit moment spelen er ook veel taalkwesties. Irigaray, tracht in paragraaf 1.5.2 via aanpassing van de taal buiten de “geijkte patronen” (lees: structuren/opvattingen over in dit geval de verhouding man-vrouw) te treden. Dit kan natuurlijk goed uitpakken, maar ook minder goed…
Volgens Foucault staat onze tijd in het teken van verregaande controle van de mens en zijn lichaam. Meer dan in het verleden. Leg uit hoe hij tot deze opvatting komt vanuit het idee van de taal, geschiedenis en maatschappij. Verwerk in je antwoord het concept van het “Panopticon”. Via het systeem en het aanpassen van taal en randvoorwaarden waarbinnen mensen bewegen, heb je enorm veel invloed op de mens zonder dat de mens dat zelf in de gaten heeft. De meeste mensen bewegen in het systeem en zijn zich niet bewust van de knoppen en hoe er aan de knoppen worden gedraaid. Denk bijvoorbeeld aan facebook of instagram of snapchat. Men gebruikt het, maar weet niet welke knoppen er achter de schermen worden aangedraaid.
In hoeverre zijn “waarheid en rationaliteit” machtsmiddelen om de mens en zijn lichaam te disciplineren (disciplinering van macht)? Rationaliteit is volgens de verlichting de manier naar bevrijding. Goed systematisch denken is iets wat op alle scholen wordt aangeleerd. Echter, het is niet ondenkbaar dat in de begintijd van de verlichting men werkelijk vrij en open deze denkwijze doorleefde. Maar op een gegeven moment komt er iemand die maakt er een plan van: hoe kan ik de verlichting systematisch in het onderwijs doorvoeren… Dat loopt je het risico dat de oorspronkelijke gedachte van de verlichting een systeem wordt van dwang. Een dwangmatig systeem dat verlichte idealen voorspiegelt maar waarin steeds minder mensen wellicht warm voor lopen.
Waar staat het concept “zelfzorg” bij Foucault voor? De bevrijding van jezelf uit systemen en structuren.
In hoeverre beschouw jij het Udens College als een machtsmiddel om jou als mens en jouw lichaam te disciplineren? Eigen mening :).
Kun je nog meer voorbeelden noemen en analyseren waarbij sprake is van “disciplinering van macht”? Eigen mening.